Potulicki Przecław h. Grzymała (zm. 1485), kasztelan rogoziński. Pisał się z Potulic w pow. kcyńskim (na północ od Rogoźna); był może synem działającego tam w l. 1413–29 Mikołaja.

Występuje od r. 1444, w t. r. P. był już żonaty z Jadwigą współdziedziczącą w Dąbkach i Rzadkowie w pow. nakielskim (może bratanicą sędziego ziemskiego kaliskiego Pałuki Trojana z Łekna). W r. 1454 dostał się do niewoli krzyżackiej w bitwie pod Chojnicami. Na wolności był już w lipcu 1455, kiedy to biskup poznański nakładał nań karę za akty gwałtu w domu oficjała poznańskiego (przed jego sądem toczył P. do r. 1461 spory z plebanem potulickim Wojciechem, któremu nie chciał płacić dziesięcin i którego wypędził z Potulic). W r. 1457 lub 1458 (przed 21 III) został P. kasztelanem rogozińskim – był to najwyższy urząd nadany w drugiej poł. XV w. przedstawicielowi wielkopolskich Grzymalitów, przeżywających teraz okres spadku znaczenia. Aktywności politycznej nie widać zresztą i u P-ego. Nie słychać o nim podczas wojny trzynastoletniej (we wrześniu 1460 był przy królu w Nieszawie, a na przełomie 1460/1 r. znajdował się przy wielkopolskim pospolitym ruszeniu stacjonującym w pobliżu dóbr P-ego na pograniczu pomorskim). Nie bywał chyba na sejmach walnych, rzadko potwierdzony jest na sejmikach w Środzie i w Kole, niekiedy tylko towarzyszył starostom generalnym Wielkopolski na terenie pow. kcyńskiego (w r. 1460 wystąpił w Kcyni jako zastępca star. wielkopolskiego Ścibora Chełmskiego z Ponieca). Sporadycznie bywał arbitrem sądów rozjemczych w Wielkopolsce. W r. 1465 u boku króla świadkował w Kaliszu na akcie zobowiązania Korony do spłacenia roszczeń córki Siemowita mazowieckiego, księżny oleśnickiej Małgorzaty. W r. 1472 zasiadał w sądzie komisarskim wyznaczonym przez króla w Poznaniu, zaś w r. 1474 uczestniczył w wielkopolskim pospolitym ruszeniu, które pilnowało pogranicza śląskiego przed stronnikiem Macieja Korwina, księciem Janem żagańskim, a zapewne zaraz potem brał udział w wyprawie przeciw Maciejowi na Śląsk – w r. n. płacił kary za rabunki dokonane przez wojsko podczas wyprawy w dobrach kapituły gnieźnieńskiej. Pod koniec życia pojawiał się częściej w otoczeniu star. generalnego Wielkopolski i woj. poznańskiego Macieja z Bnina, który był stryjem synowej P-ego.

Wielką aktywność wykazał P. w gromadzeniu majątku. Znanych jest ponad 50 jego transakcji majątkowych. Skupował wsie i ich części, prawa zastawne, oprawy posagowe i wienne, sołectwa we wsiach królewskich (Rataje koło Kcyni), poddzierżawial zastawione innym tenutariuszom wsie królewskie, brał wreszcie dobra na wyderkaf. Płacił gotówką lub zapisywał wierzycielom należność w postaci czynszów na zakupionych dobrach. Rzadko stosował zamianę. Gromadzone dobra grupowały się przede wszystkim szerokim pasem pomiędzy jego rodzinnymi Potulicami a Chodzieżą, kupioną już w r. 1457 od Trojana z Łekna. Pomost pomiędzy nimi stanowiły trzy wsie królewskie: Podstolice, Budzyń i Brzekiniec, które w r. 1484 podzastawił P-emu Mikołaj Działyński dziedziczący po swej żonie (Febronii Danaborskiej) zapisane na nich sumy; w r. 1485, tuż przed śmiercią, otrzymał P. zapisy sum na tych wsiach i od króla. Sporo wsi zgromadził na terenie pow. nakielskiego, kupował jednak i dobra w innych rejonach Wielkopolski, jak Kazimierowo na wschód od Gniezna, Brudzewo, Bolemowo i Lipie w pow. kaliskim itp. Inwestował i w mieście; w r. 1483 kupił od Macieja i Piotra Bilińskich dwie parcele przy ul. Wodnej w Poznaniu, gdzie postawił dwa domy, zapewne czynszowe. Kupione w r. 1479: Nakwasin, Osuchowo i Smolki w pow. kaliskim, sprzedał w r. 1482 kaszt. poznańskiemu Janowi Ostrorogowi. Pozostałe, jak się zdaje, utrzymał w swoich rękach, tworząc jedną z większych fortun ziemskich w Wielkopolsce tego czasu (miasto i ponad 30 wsi). W r. 1482 ufundował szpital w Chodzieży, przeznaczając na jego utrzymanie dochody ze wsi Próchnowo. Wszystkie dobra trzymał zapewne w niedziale z dwoma synami. Na części swych dóbr oprawiał P. posag i wiano swej synowej Katarzyny, żony Wojciecha, a córki kaszt. santockiego Piotra Bilińskiego z Opalenicy. P. zmarł w r. 1485 między 12 II a 25 V.

Z małżeństwa z Jadwigą pozostawił P. synów: Wojciecha, kaszt. kamieńskiego w l. 1504–15 (po którym poszła potem kwitnąca linia Potulickich), i Stanisława, kaszt. międzyrzeckiego (zob.). Córka P-ego Dorota w r. 1465 była żoną Jana z Jabłkowa koło Potulic. W r. 1486 synowie podzielili ojcowiznę: Stanisław wziął m. in. Potulice, zaś Wojciech – Chodzież.

Korytkowski, Arcbpi gnieźn., II 456; Żychliński, VIII; Biskup M., Spisy jeńców polskich z bitwy pod Chojnicami, „Przegl. Hist.” R. 56: 1965 s. 97; Gąsiorowski, Urzędnicy wpol.; tenże, Urzędnicy zarządu lokalnego w Wpol.; – Kurpisz L., Kronika kościołów chodzieskich, Chodzież 1933; Nowacki, Dzieje archidiecezji pozn., I 69, II 381, 654–5; – Acta capitulorum, I; Cod. epist. saec. XV, I cz. 2; Cod. Pol., II, IV; Kod. Wielkiej Polski, nr 131; Matricularum summ, I; – AGAD: Dok. perg. 904; Arch. Archidiec. w P.: Acta consistorii 35 (1455) k. 51, 38 (1457) k. 74, 113v.–114, Acta episcopalia II s. 69; Arch. Państw. w P.: Księgi Nakło Gr. 1 k. 35v. (żona), Kcynia Gr. 2 k. 4v.–5, 38v.–39, Gr. 4 k. 12v., 17, 25, 63v., 76v.–83, Gr. 7 k. 36v., 65, 74, Gniezno Gr. 2 k. 82v., 272, Gr. 4 k. 114, Poznań Gr. 2 k. 11, Gr. 9 k. 6, 12v., Gr. 58 k. 148, Gr. 59 k. 128 (córka), Poznań Z. 20 k. 160v.–161; B. Raczyńskiego: rkp. 85 k. 121; Kartoteka Pracowni Słownika Hist.-Geogr. Ziem Pol. w P.: Potulice, Łekno, Dąbki, Rządkowo, Chodzież; – Lekszycki J., Sumariusz akt grodzkich dot. Potulickich (kopia w posiadaniu S. Leitgebera w Puszczykowie).

Antoni Gąsiorowski